Powstanie miasta Tolkmicka, to czas mityczny i legendarny, czas nawracania tubylczej ludności pruskiej „ogniem i mieczem” przez rycerzy Zakonu Krzyżackiego. To właśnie komtur elbląski Ludwig von Schippe nadał istniejącej tu osadzie przywilej lokacyjny najprawdopodobniej między 12 marca 1296 a 27 maja 1300 roku. Dokument ten jednak nie zachował się.

Prawa miejskie dla Tolkmicka odnowił 21 marca 1351 roku wielki mistrz Heinrich Drusemer według prawa chełmińskiego przyznając miastu 100 huf ziemi, zezwalał na otwarcie karczmy i łaźni oraz prawo wolnego targu. 25 maja 1359 roku Zakon Krzyżacki nadał miastu prawo rybołówstwa małym sprzętem na wodach Zalewu Wiślanego i od tej pory połów ryb był głównym źródłem zarobkowania tolkmiczan.

W tym również okresie Wielki Mistrz Zakonu Winrych z Kniprody nadal miastu godło tarczę z trzema listkami róży – może na pamiątkę trzech córek Tolka, legendarnego władcy osady pruskiej, po której na Górze Owczej pozostały wały i nasypy ziemne.

Natomiast na wystawie zorganizowanej w Műnster z okazji 700-lecia miasta Tolkmicka zatytułowanej „Od twierdzy Prusów do miasta portowego” autor podaje że: „Tolkmicko otrzymało swój herb od Wielkiego Mistrza Zakonu Niemieckiego Winricha von Kniprode. Przedstawia on pień drzewa z trzema liśćmi dębu pod krzyżem.” Właśnie taki herb widnieje na frontonie nowo wybudowanego obiektu. Wielu mieszkańców uważa, że należy wrócić do tego
z płatkami róży bez czarnego krzyża.

Prawdopodobnie w tym czasie miasto otoczono murem ceglanym wzmocnionym kilkoma wieżami. Według Kerstena – tolkmickiego kronikarza miasto posiadało dwie furty i pięć bram, a przepływający prze miasto strumień (współczesna Stradanka) został przekierowany, częściowo w sztucznym korycie wzdłuż murów obronnych i służył jako fosa. Do dziś przetrwała tylko czworoboczna baszta przy ulicy Szkolnej. 28 października 1376 roku tolkmicki Kościół został poświęcony Marii Pannie, Zwycięskiemu Krzyżowi oraz Apostołowi Jakubowi przez warmińskiego biskupa Henryka III Sorbom’a.

Wiek XV to wiek buntów przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. To właśnie
w tym czasie, 19 czerwca 1454 roku mieszkańcy miasta reprezentowani przez burmistrza Michała Raichenau złożyli przysięgę wierności Królowi Polskiemu. W czasach „polskich” Tolkmicko było Starostwem. Pierwszym starostą tolkmickim był Ścibor Bażyński, od 1466 roku. Śmiało można powiedzieć, że okres 1569-1772 w historii miasta był czasem rozkwitu, który rokował nadzieję na zmianę małomiasteczkowego wizerunku. W czasach starostwa na zamkowym wzgórzu, powstał dwór służący jako rezydencja i urząd wybitnej szlachcie pruskiej oraz polskiej – Bażyńskim, Działyńskim, Michałowskim, Szembekom oraz Karnkowskim. Dwór wyposażony był w rozległe zaplecze gospodarcze zapewniający duże dochody. W mieście znajdowały się małe browary, młyny oraz kilka folwarków w okolicy. Było to miejsce skupiające artystów, duchownych, intelektualistów. Należy wspomnieć choćby jednego
z nich: rzeźbiarza Krzysztofa Perwangera, który był burmistrzem Tolkmicka, piwowarem a później działał głównie na Warmii. Pozostały po nim do dziś rzeźby: Matki Boskiej, Świętego Nepomucena oraz ambona w naszym Kościele.

Razem ze wszystkimi atrybutami miejskości, które tu opisano istniał tu w latach 1370-1945 – Ratusz.

Miasto paliło się wiele razy lecz zawsze odbudowywali je mieszkańcy. Po raz kolejny Tolkmicko razem z ratuszem spaliło się 29 lipca 1767 roku, w pierwszej kolejności mieszkańcy odbudowali Kościół, wieżę z dzwonem ukończono
w latach 1781-1782.

Józef Schwann tolkmicki proboszcz ufundował kaplicę Najświętszego Serca Jezusowego, wokół której później powstał cmentarz.

Po I. rozbiorze Polski Tolkmicko, podobnie jak inne miasta Warmii i Prus Królewskich znalazło się w granicach Królestwa Pruskiego, urząd Starosty przestał istnieć, a ostatni starosta Mikołaj Wilhelm von Korff otrzymał odprawę od rządu pruskiego. W niedzielę 27 września 1772 roku poseł z Tolkmicka razem z innymi posłami polskich dotychczas Prus, w Malborskim zamku złożył hołd poddańczy nowemu władcy – Fryderykowi II.

Budynek poprzedniego ratusza odbudowano w 1793 roku już za panowania pruskiego.

Okres 1772-1945 to rozwój takich dziedzin gospodarki jak:

• budownictwo statków drewnianych transportowych, na żagle, zwanych tolkmickimi loomami. Statki płaskodenne z dębowego drewna
  o wyporności 70-80 ton transportowały drewno, cegły, piasek po całym basenie Morza Bałtyckiego, docierając na Rugię, Bornholm i wody Zalewu Kurońskiego

• poławianie kamieni wykorzystywanych do prac budowlanych, np. do rozbudowy portów. Tolkmickie statki specjalizowały się w tej niebezpiecznej pracy. Było 12 jednostek poławiaczy kamieni, zwanych dwunastoma apostołami. Praca na nich była bardzo ciężka: nurek specjalnymi szczypcami zaczepiał kamień, a załoga wyciągała go
  na pokład. Właśnie przy tej pracy dwóch poławiaczy: Wolkowski
  i Koskowski wyłowili z dna morskiego szwedzką kotwicę z XVII wieku
  i podarowali miastu. Jeszcze w latach 90. XX wieku można ją było oglądać na terenie byłych Zakładów Rybnych ale ostatnio zaginęła

• budownictwo łodzi rybackich z prostokątnymi żaglami zwanych barakasami.

W Tolkmicku były dwie stocznie: Lingnerów i Moderzitzkich, a miasto było przez pewien czas największym portem śródlądowym Prus.

• garncarstwo – jeszcze u schyłku XIX wieku było tu 46 warsztatów garncarskich i cegielnia.

Było więc Tolkmicko znacznym ośrodkiem garncarstwa nad Zalewem Wiślanym, nie bez powodu nazywanym „Miastem Garncarzy”

• rolnictwo – w 1928 roku w mieście istniało 95 zakładów rolnych, które uprawiały 994 ha ziemi

• produkcja marmolady i marcepana. W 1938 roku w Tolkmicku powstała filia hamburskiej Dolnosaksońskiej Fabryki Marcepanów, Marmolady
  i Konserw, bracia Engelken i spółka, Filia Prusy Wschodnie. Firma zatrudniała 120 stałych pracowników a w sezonie jesiennych zbiorów liczba wzrastała do 200. Surowca owocowego dostarczały okoliczne plantacje. Ziemia tolkmicka była zagłębiem owocowym Prus Wschodnich – obfitowała w sady wiśniowe, czereśniowe i śliwkowe. W przetwórni dziennie produkowano do 50 ton marmolady.

• rybołówstwo, w tym wędzenie ryb głównie węgorzy

• powroźnictwo

• kowalstwo

• młynarstwo – do 1945r. istniał jeden młyn

• egzotycznymi źródłami dochodu dla mieszkańców była produkcja kawioru i łapanie drozdów.

W 1939 roku Tolkmicko zamieszkiwało 3.875 osób.

Szczerze mówiąc działania wojenne dotknęły miasto w okresie między 25 stycznia a 5 lutego 1945r. Wieczorem 25 stycznia po kilkunastogodzinnych walkach oddziały 31. Brygady Pancernej ppłk. Aleksandra Pokołowa zajęły Tolkmicko. Zniszczeniom uległo większość obiektów centrum miasta
z ratuszem i hotelem Niemiecki Dom. Spalone zostały wszystkie statki zimujące w tolkmickim porcie. Tu kończy się historia poprzedniego ratusza, który przetrwał 152 lata. Zniszczenia roku 1945 przetrwał tylko dzwon pożarowy.
Od 1993 roku wisiał on na wieży Kościoła w Tolkmicku. Dziś jest eksponatem
i namacalnym łącznikiem przeszłości z teraźniejszością.

Po 1945r. rozpoczęła się odbudowa, wiele lekko uszkodzonych budynków rozebrano m.in. Kościół w Kadynach. Do 1989 roku w mieście funkcjonowały dwa zakłady przetwórcze:

• Warmińsko-Mazurskie Zakłady Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego produkujące dżemy, zupy regeneracyjne, najbardziej znane były konserwy z groszkiem i bobem. Do dziś istnieje spadkobierczyni poprzednich zakładów – firma MASFROST, która produkuje mrożonki owoców i warzyw.

• Zakłady Przetwórstwa Rybnego – produkowały konserwy rybne
  z najbardziej znanym węgorzem w koprze.

• Znakomicie rozwijało się rybołówstwo. W tolkmickim porcie było ponad 50 motorowych łodzi rybackich.

W miejscu gdzie dziś stoi nowy ratusz funkcjonowała przez wiele lat Restauracja Fregata, ulubione miejsce spędzania wolnego czasu przez dorosłych mieszkańców i gości. Ratusza nie było a Urząd Miasta i Gminy mieścił się
w różnych miejscach a ostatnio przy ulicy Portowej 2.

Przyszedł rok 2011 gdy zrodził się pomysł odbudowy Ratusza Miejskiego i przebudowy całego rynku z drogami dojazdowymi włącznie. Po konsultacjach społecznych i przedstawieniu najaktywniejszym mieszkańcom koncepcji stworzonej przez architekta pana Jana Koperkiewicza i firmę „DAN” Sp. z o.o. z Iławy Rada Miejska podjęła decyzję o odbudowie.

Rozpoczął się proces przygotowywania dokumentów do przyszłej aplikacji. Tak powstał Program Funkcjonalno - Użytkowy, Studium Wykonalności i Wniosek Aplikacyjny wykonane przez pana Jana Koperkiewicza, Macieja Warszakowskiego i panią Ewę Gorczycę. Umowę
o dofinansowanie podpisał ze strony Samorządu Województwa pan Marszałek Witold Wróblewski, a ze strony Gminy Tolkmicko - pan Burmistrz Andrzej Lemanowicz przy kontrasygnacie pani Skarbnik Renaty Mrugała. Umowa została podpisana w Tolkmicku dnia 28.03.2012 Kwota dotacji to 4 070 153,50 mln złotych.

Wyłoniliśmy nadzór inwestorski – firmę Ekoinwest Spółka Cywilna
z Elbląga reprezentowaną przez panią Alicję Jurasińską, pana Andrzeja Zegzułę i pana Zbigniewa Jurasińskiego.

Po rozstrzygniętym przetargu nieograniczonym na roboty budowlane podpisana została Umowa na wykonawstwo z firmą Ekoinbud Sp. z o.o.
z Gdańska, którą reprezentował pan Tomasz Balcerowski – Prezes Zarządu.

Prace budowlane prowadzone były bardzo sprawnie, znakomicie koordynowane i tak po niespełna dwóch latach powstał ten wspaniały obiekt.

I dziś po 69 latach znów możemy cieszyć się nowym ratuszem.

W całym obiekcie 70% powierzchni zajmują sale wystawiennicze, wieża widokowa i izba pamięci Ziemi Tolkmickiej.

Mam nadzieję, że będzie on dumą mieszkańców, miejscem kulturotwórczym, wpłynie na rozwój turystyki w naszym rejonie i będzie miejscem spotkań, integracji mieszkańców, gości. Atmosfera, którą udało nam się stworzyć będzie magnesem dla potencjalnych inwestorów i sprzyjać będzie zwiększeniu dobrobytu mieszkańców.